Rechts extremisme aanpakken bij de wortel
In de jaren 1930 en 1940 leidde de machtsontplooiing van extreem rechtse regimes wereldwijd tot een in de geschiedenis ongeziene gruwel. Vandaag kent datzelfde gedachtegoed vooral in Europa opnieuw op grote schaal bijval. Hoe kan deze vloed die de samenleving en de democratie in haar wezen bedreigt, worden gestopt?
Die bedreiging moet bij de wortel worden aangepakt. We hebben geen andere keuze dan terug te gaan naar onze roots. Europa is ontstaan op de puinhoop van de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust. Het project Holocaust revisited verplicht alle jongeren de plaatsen te bezoeken waar de grootste gruwel tegen de menselijkheid is gebeurd. Door hen op die plek bewust te maken tot wat racisme en rechts extremisme leiden, kunnen lessen worden getrokken uit de geschiedenis.
Verder heeft de samenleving geen andere keuze dan de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens met ‘harde’ hand te doen respecteren, maar het echte antwoord is de uitbouw van een warme multiculturele samenleving die veel meer dan vandaag de ‘zachte’ waarden cultiveert.
70 jaar terug veroorzaakt extreem rechts ongeziene gruwel
In de jaren 1930 en de eerste helft van de jaren 1940 zaaiden het nazisme in Duitsland, het fascisme in Italië, de extreem rechtse regering in Japan alsook een aantal satellietregimes wereldwijd op een ongeziene schaal dood en vernieling.
Het nieuwe begrip, ‘misdaden tegen de menselijkheid’, gaf een naam aan deze gruwel die in de geschiedenis nauwelijks zijn gelijke had gekend.
Maar de mens is een vergeetachtig wezen, want datzelfde extreem rechtse ideeëngoed is vandaag opnieuw in opmars.
Antimentaliteit en eng nationalisme geven extreem rechts wind in de zeilen
De antimentaliteit en het enge nationalisme, die vaak hand in hand gaan, zijn vandaag ‘bon ton’. Je ziet en je hoort overal in Europa elke dag slogans, pamfletten en demonstraties tegen de islam, tegen de joden, tegen de zigeuners, tegen de homo’s en ook tegen Europa. Daarnaast steekt in heel wat regio’s het enge nationalisme de kop op. Deze grondstroom in de samenleving die snel aan aanhang wint, groepeert een bont allegaartje van groeperingen en partijen die hetzelfde gedachtegoed delen. En dat situeert zich vooral in rechtse milieus.
Naast een nieuwe lichting bruinhemden en zwarthemden treden vooral rechtse populisten in een drieledig maatpak op de voorgrond. De voorbije jaren waren de racistische aanvallen tegen de zwarte ministers Christiane Taubira in Frankrijk en Cécile Kyenge in Italië onuitgegeven. In Slowakije werd in november 2013 de ultranationalist Marian Kotleba, die de Romazigeuners met de vuisten bestrijdt, verkozen tot gouverneur. En de Noorse massamoordenaar Anders Breivik is een cultfiguur geworden.
Die antiorganisaties en het enge nationalisme verzuren de samenleving met het gif van het racisme en de haat tegen alles wat ‘anders’ is dan de gangbare norm. Je moet geen futuroloog zijn om te voorspellen dat de nieuwe generatie van rechts-radicale partijen de grote overwinnaar wordt van de Europese verkiezingen van mei 2014. Zij zouden volgens analisten twintig tot zelfs dertig procent van de zetels behalen.
In Frankrijk en Nederland zijn het Front National van Marie Le Pen en de PVV van Geert Wilders volgens de opiniepeilingen veruit de grootste partij. Ook hun geestesgenoten van Jobbink in Hongarije, de Lega Nord in Italië, de Nieuwe Dageraad in Griekenland enzovoort… hebben de wind in de zeilen.
In zijn boek Duitsland schaft zichzelf af waarvan in 2010 1,5 miljoen exemplaren over de toonbank gingen, betoogt SPD-politicusThilo Sarrazin dat de immigratie Duitsland steeds dommer maakt en hij voorspelt dat de migranten daar binnen enkele generaties heer en meester zijn. Opiniepeilingen tonen aan dat de helft van de bevolking die mening deelt. Zelfs kanselier Angela Merkel liet zich meeslepen in het politieke opbod met de stelling dat “iedereen die niet meteen Duits spreekt niet welkom is.” Ook blijft zij gekant tegen een verbod van de Nationaaldemocratische Partij Duitsland, de NPD. Die partij haalde 635.000 stemmen bij de verkiezingen van september 2013 en krijgt elk jaar 1,4 miljoen euro van de overheid om haat te spuwen. Er bestaat vandaag, zoals in de jaren 1930, ook in Duitsland een brede voedingsbodem voor een extreemrechtse partij. De NDP brak electoraal nooit door omdat die partij wordt geleid door een zootje schorriemorrie en wegens de aanwezigheid van een sterke conservatieve partij CDU/CSU. Maar wanneer een welbespraakte rechtse nationalist in een drieledig maatpak met knap voorkomen het nazistische discours kan verpakken in een populistisch kleedje, zal de nieuwe Adolf Hitler opstaan. De vraag is niet of dat zal gebeuren, maar wanneer.
Overigens weegt het extreem rechtse gedachtegoed al jaren veel zwaarder op het beleid dan we vermoeden. De PVV van Geert Wilders in Nederland en de Deense Partij van het Volk gaf jarenlang gedoogsteun aan de regeringen in hun land.
En onder diezelfde rechtse druk zet in Hongarije Viktor Orban de basisprincipes van de rechtstaat op de helling. In Groot-Brittannië herhaalt premier David Cameron keer op keer zijn anti-Europese discours. Hun aanpak versterkt alleen maar de ontevredenheid en de onverschilligheid, wat de aantrekkingskracht van extreem rechts alleen maar aanwakkert.
Beschaving blijkt dun laagje vernis
Het is ontluisterend dat terwijl de democratie in haar wezen wordt bedreigd alleen de apathie overheerst.
Waarom komen zo weinig mensen op voor een meer vredevolle samenleving, voor meer respect voor de mensenrechten en de etnische minderheden, en voor vergeving en verzoening?
Waarom laten te veel kunstenaars en brede maatschappelijke bewegingen zomaar betijen?
Waarom blijft al wie zich christen noemt zo onverschillig? Waarom hullen ook veel kerkverantwoordelijken zich, zoals tijdens de oorlog, in een schuldig stilzwijgen?
Nu de vele organisaties van het ‘middenveld’ die de voorbije eeuw de samenleving mee organiseerden, bezielden en inspireerden bijna letterlijk zijn verworden tot ‘lege dozen’, blijkt dat de laatste buffer tegen het extremistische gedachtegoed als vanzelf verdween.
Bij nader toezien rest van onze westerse beschaving alleen een dun laagje vernis. Onder de almaar dunnere fluwelen handschoen van de overheid is immers nog altijd een extreem rechts gedachtegoed gemeengoed. De rassenhaat die de nazi’s een hele generatie hebben ingeprent, zit nog altijd verankerd in de genen van veel mensen. De oude vooroordelen zijn opnieuw gemeengoed in het alledaagse taalgebruik en in moppen. Je ziet die ook op graffiti en in cartoons, en ze circuleren op de sociale media. Die sociale druk is zo groot dat slechts weinigen daartegen willen of durven in te gaan.
Daarbovenop neemt in onze samenleving de onverschilligheid gestaag toe. Verdoofd door de lokroep van het materialisme hebben velen nog maar één doel: zoveel mogelijk geld verdienen. En daarvoor wordt vaak op een arrogante wijze elk moreel besef overboord gegooid. En hoe vaak worden de herinneringen aan het verleden niet weggehoond?
Racisme, onverschilligheid en arrogantie zijn de voedingsbodem bij uitstek voor het rechtse populisme. Het is een pijnlijke vaststelling, maar in een brede laag van de publieke opinie is die mentaliteit al gerijpt.
Palmboom als symbool
Hoe geraken we uit die impasse?
Om tot een oplossing te komen, hebben we geen andere keuze dan eerst terug te gaan naar onze roots: de puinhoop van onze naoorlogse samenleving.
De manier waarop sinds eeuwen in de oases van de woestijn palmbomen worden geplant, kan ons inspireren. Een jonge boom komt terecht in een metersdiepe put, die opnieuw wordt gevuld met zand, met daarbovenop een zware steen waardoor de druk nog verhoogt.
Het lijkt alsof deze boom onmogelijk kan groeien. Maar het tegendeel is waar. Die groeit eerst in de diepte, tot op het niveau van het grondwater en pas dan in de hoogte. Daarbij wordt zoveel kracht ontwikkeld, om die steen weg te duwen, dat die wel tien meter of hoger wordt.
Holocaust revisited: jongeren verplichten om lessen te trekken uit de geschiedenis
In een aantal landen is het ontkennen van de Holocaust strafbaar. Maar een wet brengt geen oplossing omdat je die altijd kunt omzeilen. Noemde Jean-Marie Le Pen, de stichter van het Front National in Frankrijk, de Holocaust niet “een detail” uit de geschiedenis?
Voor een echte oplossing moeten we naar een dieper niveau. Aan de basis van de heersende antimentaliteit en onverschilligheid ligt in de eerste plaats een gebrek aan basiskennis van de geschiedenis. En dat is geen toeval. Onder invloed van het primaat van ons economische denken, is de voorbije decennia in het onderwijs de aandacht voor de ‘harde’ vakken zoals wiskunde, wetenschappen en talen gestaag toegenomen, ten koste van de algemeen vormende vakken, waaronder geschiedenis.
Toch kan met een eenvoudige ingreep dat knelpunt worden aangepakt. In Groot-Brittannië spreekt niemand smalend over de Eerste Wereldoorlog omdat een bezoek aan de oorlogsgraven in Frankrijk of België verplicht in het leerprogramma is opgenomen.
Naar analogie daarmee moet een Europese verordening een bezoek aan een concentratiekamp verplicht maken. Iedere 18-jarige moet tijdens zijn schoolloopbaan een concentratiekamp van binnen hebben gezien. Alleen een bezoek aan de plaatsen waar de grootste misdaden tegen de menselijkheid zijn begaan – en die vind je in bijna alle landen van de Unie – kunnen jongeren doen inzien tot welke verschrikkingen extremisme en vreemdelingenhaat leiden.
Het project Holocaust revisited heeft tot doel met behulp van de nieuwste technologieën, waaronder audiogidsen in alle Europese talen, het absolute kwaad opnieuw tot leven te brengen. Het potentieel is voorhanden. Er zijn de voormalige kampen, de musea en de herdenkingscentra. Daarnaast bestaan ontelbare getuigenissen van overlevenden, foto’s en filmbeelden. Het komt erop aan al dat materiaal op een eigentijdse manier opnieuw tot leven te brengen in de kampen zelf. Essentieel is de ontwikkeling van didactische totaalpakketten voor alle leeftijden en alle types van onderwijs. Die moeten niet alleen het verleden reconstrueren, maar ook de link leggen naar de actualiteit. Laat scholen en de leerkrachten met die pakketten creatief omgaan.
Het is de taak van Europa die didactische ondersteuning op te nemen en de financiële drempel voor de bezoekers zo laag mogelijk te houden. Dat is de enige doeltreffende manier om de nieuwe golf van rechts populisme bij de wortel aan te pakken.
Er is geen andere keuze dan dit bezoek verplicht te maken omdat de mens in het verleden nooit lessen heeft getrokken uit de geschiedenis.
Europa moet die stap nu doen. Want wie kan nog getuigen over de Holocaust wanneer straks de laatste overlevenden dood zijn?
Bovendien moet de investering in de herinnering van de Holocaust verder reiken dan een eenmalig bezoek aan de kampen. Wetenschappelijk onderzoek, de publicatie van boeken, het maken van documentaires, het organiseren van herdenkingen enzovoort moeten dat thema een blijvend actueel karakter geven.
De positieve neveneffecten zijn meervoudig. Dit bezoek draagt als geen ander bij tot het stimuleren van burgerzin en het opkrikken van de geloofwaardigheid van Europa.
Ook kan Europa daardoor internationaal het respect voor de mensenrechten luider doen klinken. In de Mensenrechtenraad van de Verenigde Naties zitten de Westerse landen in de minderheid. En door de verplaatsing van het geo-economische en geopolitieke zwaartepunt naar het Oosten zijn de Chinese normen en waarden, die het niet zo nauw nemen met de mensenrechten, ‘bon ton’. Vanuit zijn kennis van het verleden kan Europa in het toenemende aantal conflicten wereldwijd een verzoenende rol opnemen.
En last but not least kan dit project met weinig financiële middelen worden verwezenlijkt.
Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens met ‘harde’ hand respecteren
Een groter historisch besef vormt het fundament. Van daaruit is de volgende logische stap het doen toepassen van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens die in 1948 werd goedgekeurd door alle leden van de Verenigde Naties.
De (inter)nationale politiek van na de Tweede Wereldoorlog is immers op die Verklaring gestoeld.
Artikel 1 bepaalt: “Alle mensen worden vrij geboren en moeten op dezelfde manier (moeten) worden behandeld.”
In Artikel 2 staat: “Iedereen kan een beroep doen op alle rechten, ongeacht of je jong of oud, man of vrouw bent, welke huidskleur je hebt, welke godsdienst je belijdt of welke taal je spreekt.”
Ondanks onze verschillende kleur van onze huid, onze andere manier van denken en onze verschillende levensstijl behoren wij allen tot hetzelfde menselijke ras. Voor partijen of groeperingen die dat ontkennen, kan er geen plaats zijn in onze samenleving.
Veel rechtse populisten bewijzen alleen maar lippendienst aan die Universele Verklaring. Maar er bestaat geen andere keuze dan de spijker op te kop te blijven slaan, want het fundament van de menselijke waardigheid is onaantastbaar.
De democratie moet zichzelf beschermen en heeft geen andere keuze dan met de ‘harde hand’ op te treden tegen wie aanzet tot vreemdelingenhaat. Op dat punt kan geen compromis worden gesloten.
Via ‘zachte’ waarden bouwen aan een warme multiculturele samenleving
Het bijbrengen van een historisch besef en het hameren op het respect voor de Universele Verklaring zijn essentieel. Toch ligt de echte uitdaging op een ander niveau. In 2010 maakte de Duitse kanselier, Angela Merkel, veel ophef met haar uitspraak dat de multiculturele samenleving is mislukt. Die vaststelling is correct. Wij, westerlingen, kunnen nog altijd niet aanvaarden dat mensen ‘anders’ zijn.
Hoe komt dat? Vanaf de oprichting van wat we vandaag de Europese Unie heten, gaat de aandacht exclusief naar de economie: kolen en staal in de jaren 1950 en geld en banken sinds de financiële crisis van 2008. De economie zal altijd een eersterangsrol spelen, maar veel meer dan voorheen moeten we inzetten op de ‘zachte’ waarden omdat die inhoudelijk vorm geven aan een warme samenleving. En die zal, willen of niet, morgen nog meer dan vandaag multicultureel zijn gekleurd.
De grootste uitdaging voor de Europese leiders is dan ook de verwezenlijking van de ‘afgeschreven’ multiculturele samenleving.
Wanneer zij daar niet in slagen, wordt onvermijdelijk het pad geëffend voor een terugkeer van extreem rechts.
Multiculturaliteit houdt geen gevaar of bedreiging in, zoals de propaganda ons wil doen geloven, maar in de eerste plaats een ongekende rijkdom die wordt onderbenut. Met het systematisch cultiveren van de ‘zachte’ waarden kunnen die ten volle tot hun recht komen.
Omdat de ‘oude verhalen’ hun zeggingskracht hebben verloren, hebben we nood aan een ‘nieuw verhaal’ dat van onderuit timmert aan een betere samenleving. We moeten het warme water niet uitvinden. Het komt eropaan de ‘oude woorden’ wier betekenis door de tand des tijds zo beladen is of zoveel negatieve connotaties oproept – voorbeelden zijn economische groei, duurzaamheid, solidariteit, wederkerigheid, enzovoort – te vervangen door nieuwe begrippen die onze aandacht vestigen op de kern van de zaak.
Wat zijn die ‘nieuwe levengevende woorden’ en wat betekenen ze?
Beheren in functie van overleven
Wij hebben als goede huisvader de plicht de natuur en de aarde zorgvuldig te beheren om die volgens het principe van het rentmeesterschap door te geven aan de volgende generaties. De basis van de economische ontwikkeling moet zijn wat het milieu en de mensen aankunnen. Wil onze planeet overleven, dan hebben we geen andere keuze dan investeringen te doen met een minimale negatieve impact op het milieu.
Groeien in kwaliteit
We moeten af van het waanidee, elk jaar een zo groot mogelijke economische groei te verwezenlijken. Welke finaliteit heeft het ‘groeien om te groeien’ of het steeds meer welvaart te verwerven? De echte toetssteen voor de beoordeling van een samenleving is niet de kwantiteit – het bruto binnenlands product, de hoeveelheid spaargeld enzovoort –, maar haar kwaliteit. Eenmaal de puberteit voorbij groeit een mens niet meer in centimeters, maar inhoudelijk.
Beschutting
Het wonder van het leven kan alleen geschieden in een klimaat van beschutting, zorg, liefde, bemoediging en bevestiging. Dit impliceert een bijzondere aandacht voor de zwakste groepen in de samenleving zoals de ouderen, de zieken en de gehandicapten.
Authenticiteit
De media en de reclame brainwahsen ons elke dag met een irreëel wereldbeeld vol glamour, glitter en schone schijn. Maar het ware gelaat achter die façade is meestal niet zo fraai om naar te kijken. Meer dan ooit heeft onze samenleving nood aan authentieke mensen die zowel in hun woorden, als in doen en laten, tonen wie ze zijn en waar ze voor staan … zonder een verborgen agenda en die te allen tijde trouw blijven aan zichzelf.
De kracht van kunst
In kunst en de cultuur schuilen onvermoede krachten. Zij zijn een van de belangrijkste hefbomen die de kwaliteit van de samenleving naar een hoger niveau kunnen tillen, door de profetische visie die ze in zich dragen. In alle tijden reflecteren kunstenaars over wat in de maatschappij leeft en zij gunnen ons zo een blik in de toekomst, waardoor we bewuster in het leven kunnen staan. Een neveneffect is dat kunst en cultuur als onzichtbare magneten de kracht in zich dragen om mensen samen brengen.
Trouwe liefde
Nog meer dan de liefde vormt de trouw de drijvende kracht in relaties. Echte liefde is een bron van trouw in zelfvergetelheid, zeker wanneer je partner niet aan de ideale verwachtingen beantwoordt.
Een actuele boodschap over seksualiteit, liefde en trouw op het niveau van het gevoel, het lichaam en de geest kan mensen ten diepste gelukkig maken.
Wederkerig respect
De hoeksteen van het respect tussen mensen is de wederkerigheid. Wie iets ontvangt, hoort daarvoor iets terug te geven, hoe klein en onbeduidend ook. En dat kan ook van immateriële aard zijn.
Dat wederkerige respect is noodzakelijk om de samenleving op alle niveaus behoorlijk te laten functioneren. Vooreerst met betrekking tot het naleven van afspraken en de eerbied voor mensen met een andere taal, huidskleur of religie. Op een hoger niveau verdient iedereen die verantwoordelijkheid opneemt te worden gerespecteerd. En ten slotte kan geen enkel land zonder Bundestraue of loyaliteit. De voormalige Amerikaanse president, John F. Kennedy, zei: “ask not what your country can do for you, ask what you can do for your country”.
Wederzijds vertrouwen
De multiculturele samenleving van morgen kan alleen maar slagen wanneer wij op een open, betrouwbare, verdraagzame en gastvrije manier samen op weg gaan. Wederzijds vertrouwen maakt het samenleven een stuk gemakkelijker.
We staan dan ook voor de uitdaging al de muren van wantrouwen in onze maatschappij een na een te slopen.
Hoeders van onze broeders
Wraakroepend is dat ondanks alle mooie woorden en beloften de ongelijkheid in de wereld aanhoudt. Nog altijd overleeft een miljard mensen met minder dan één dollar per dag. Wij zijn mee verantwoordelijk dat landen zoals Congo, ondanks hun immens potentieel, tot de armste van de wereld behoren.
Als de hoeders van onze broeders in de armste landen moet de internationale solidariteit zichtbaar worden: niet door liefdadigheid, maar door een reorganisatie van de sociale zekerheid.
Bewonderen zonder te benijden
Ons leven wordt rijker: niet door het verwerven van meer materieel bezit, maar door te delen van wat we vaak in overvloed hebben en wat we inhoudelijk ‘zijn’ of kunnen betekenen voor anderen.
Bewonderen zonder te bezitten of te benijden is een levenskunst die moet worden gecultiveerd. Door een meer sober leven, waarbij we consuminderen in de plaats van te consumeren, komt een betere wereld tot stand.
Geestelijke dimensie ontwikkelen
Veel belangrijker dan het ‘hebben’, is het ‘zijn’. De aandacht voor de geestelijke dimensie van het leven vereist een structureel rustpunt. Dat zit van oudsher in elke cultuur ingebakken. Om meer evenwichtig te leven heeft ieder mens na zes dagen van werken nood om de dagelijkse sleur te doorbreken. Voor de islamieten is dat de vrijdag, voor de joden de zaterdag en voor christenen de zondag.
Precies omdat die dag niet is zoals alle andere, kleden we ons anders. Die dag is er om bezig te zijn met de dingen van de geest: om te vertellen en te spelen, te zingen en te dansen, om mekaar op te zoeken en te feesten, om te vullen met schoonheid en genieten van elkaar. En voor gelovigen om te proeven van Zijn en elkaars aanwezigheid in gebed en ritueel.
Het staat eenieder vrij daar een eigen invulling aan te geven, maar essentieel is dat die geestelijke dimensie wordt ontwikkeld. Geest en materie vormen de twee benen waarop ieder mens steunt.
Het kleine is niet klein
Het integreren van die basisprincipes is niet evident omdat die omslag van de eenzijdige aandacht voor onze ‘harde’ economische levensvisie naar de ‘zachte’ waarden een mentaliteitswijziging vereist. De verwezenlijking van dit werk van lange adem kan alleen met kleine stapjes gebeuren. Daarbij kan die ‘nieuwe taal’, waarbij al die elementen als puzzelstukjes deel uitmaken van een totaalvisie, mensen inspireren, een houvast aanreiken en hen enthousiasmeren.
Die aanpak levert een veelvoud aan win-win situaties op. Ze leidt tot een grotere transparantie, meer aandacht voor kwaliteit, meer eerlijke handel, open debatcultuur, sterkere sociale netwerken en meer maatschappelijk engagement. Of samengevat: daardoor wordt het potentieel beter benut en komt een kwalitatieve en meer hoogstaande samenleving tot stand.
Dat ideaalbeeld blijft een theoretisch concept met een hoog utopisch gehalte. “Mensen en organisaties weten het wel, willen het wel, maar doen het niet”, schreef Willem Elsschot ooit. De uitvoering raakt immers aan bestaande structuren, waaronder heel wat heilige huisjes. En de geschiedenis leert dat wie daar zelfs maar zijn vinger naar uitsteekt, die huisjes gegarandeerd op zijn hoofd krijgt.
Alhoewel ... De voorbije jaren zijn heel wat van die heilige huisjes geïmplodeerd en hoe dan ook ligt de ultieme verantwoordelijkheid voor het goed functioneren van de samenleving bij ieder van ons. ‘Wij’ zijn de samenleving.
“Verander de wereld, begin bij jezelf,” zei wijlen bisschop Helder Camara. Ook eenvoudige of symbolische daden dragen bij tot samenlevingsopbouw. Het kleine is niet klein. Iedere inbreng, hoe onbeduidend ook, is belangrijk. Wanneer iedereen een steentje bijdraagt, kan deze warme multiculturele samenleving werkelijkheid worden.
Koenraad De Wolf
1 februari 2014
Naschrift
Bij de Europese verkiezingen verdubbelden de rechts extremistische partijen hun aantal zetels naar bijna twintig procent. Maar door hun hopeloze interne verdeeldheid werd de derde grootste fractie in het parlement geen feit. Welke lessen heeft het Europese establishment uit die aardverschuiving getrokken? Geen enkele. Zoals voorheen werd maandenlang gevochten voor de postjes. Met het aantreden van de nieuwe Europese Commissie lijkt alles opnieuw business as usual, maar ondertussen wordt de democratie in haar wezen bedreigd. "Ja, wir haben das gewusst." Maar neen, er verandert niets. De geschiedenis leert dat wanneer een politiek systeem weigert om de echte uitdagingen aan te gaan, dat gedoemd is om ten onder te gaan.
Ruk naar extreem rechts
Bij de Europese verkiezingen van 25 mei 2014 werd het voorspelde succes van extreemrechtse, nationalistische- en antipartijen een beangstigend feit. Zij behaalden 143 van de 751 zetels of negentien procent. Dat is meer dan een verdubbeling in vergelijking met 2009. Eén op de vijf Europeanen heeft voor een van die partijen gestemd. In drie landen werden zij veruit de grootste. Zowel de Deense Volkspartij als de United Kingdom Independent Party (UKIP) behaalden 26,6 procent van de stemmen. En in Frankrijk verhoogde het Front National (FN) met 24,86 procent zijn zetelaantal van 3 naar 24. Wellicht was dat cijfer nog hoger zonder de beroering die de 85-jarige FN-stichter Jean-Marie Le Pen veroorzaakte. Hij zei enkele dagen voor de verkiezingen: “Het elobavirus kan de vloedgolf van migranten naar Europa en de demografische explosie in de wereld binnen drie maanden een halt toeroepen.” Dit is zonder meer een crimineel feit. Want elke dag zien we hoe eloba in Afrika letterlijk dood en vernieling zaait. Ook in de meeste andere landen behaalden de extreem rechtse partijen een goede uitslag. In Italië kreeg de Lega Nord vijf zetels; de PVV in Nederland en de FPÖ in Oostenrijk vier; en de Nieuwe Dageraad in Griekenland en Jobbink in Hongarije drie verkozenen. Het Vlaams Belang in België en de Ware Finnen behaalden één zetel. Voor de Duitse neonazipartij Nationaldemokratische Partei Deutschlands, die 300.000 stemmen kreeg, zit Udo Voigt in het parlement. Hij is een ontkenner van de Holocaust, werd al verschillende keren veroordeeld wegens racisme. Maar na die aardverschuiving volgde een wezenloze stilte. Iedereen, de intellectuelen incluis, hullen in een stilzwijgen. Of is het berusting?
Geen bundeling van extremistische partijen
Na de christen democraten van de EPP (220 zetels) en de sociaal democraten van de S&D (191 zetels) is het amalgaam van extreem rechtse, eng nationalistische en antipartijen veruit de derde grootste groep in het parlement. Maar hun hopeloze interne verdeeldheid blokkeerde de vorming van een grote extreemrechtse fractie. Die vereist immers het lidmaatschap van verkozenen uit zeven lidstaten. En dat bleek een onoverkoombare hindernis voor de groep rond het FN (Frankrijk), de PVV (Nederland), de FPÖ (Oostenrijks), het Vlaams Belang (België) en de Lega Nord (Italië). De Deense Volkspartij en de Ware Finnen traden toe tot de Europese Conservatieven en Hervormers (ECH). En de Britse UKIP-partij is de drijvende kracht van Europa van Vrijheid en Directe Democratie (EVDD). Die fractie verzamelt ook verkozenen van kleine (extreem) rechtse partijen uit Litouwen, Polen, Tsjechië en Zweden.
Business as usual
Welke lessen trok het Europese establishment uit die schokgolf? Geen enkele. Want nog op de verkiezingsavond barstte, als van oudsher, een genadeloze machtsstrijd los tussen de grote formaties over de verdeling van de postjes. Gedurende vijf maanden ging alle tijd en energie naar de delicate evenwichtsoefening van de herschikking van de machtsverhoudingen tussen de traditionele partijen. De nieuwe Europese commissie onder de leiding van Jean-Claude Juncker trad op 1 november 2014 in functie. Business as usual denkt iedereen. Maar al enkele dagen later bleek opnieuw hoezeer het Europese systeem mank loopt. Bovenop de wijd verspreide fraude en verspilling werd in 2013 zeven miljard euro of 4,7 procent van de begroting foutief uitgegeven. In 2012 bedroeg dat cijfer 4,8 procent, of een verbetering met 0,1 procent. Kan het roer onder Juncker worden omgegooid? Hoogst waarschijnlijk niet, want dezelfde partijen en machtsgroepen blijven onverminderd aan de macht. En dat terwijl de onzichtbare lobbygroepen rond de EU alsmaar zwaarder wegen op het beleid. In Brussel zijn veel meer lobbyisten actief dan Europese ambtenaren. Hier geldt het aloude spreekwoord: "Ze dronken een glas, maakten een plas en lieten alles zoals het was."
Democratie in haar wezen bedreigd
Waarom kijkt niemand op wanneer één op de vijf Europanen tegen het haar eigen instellingen heeft gestemd? Het antwoord is eenvoudig. Die aardverschuiving is niet levensbedreigend voor het systeem. Blijkbaar is nog een grotere schokgolf nodig om de machthebbers wakker te schudden. Dat die er komt, lijkt onafwendbaar. Waarom? De extremistische partijen zitten nu aan de vetpotten zitten die het politieke bedrijf zichzelf heeft toegekend. Zij kunnen op een ongeziene schaal personeel tewerk stellen en werkingsmiddelen inzetten om nog meer dan voorheen haat te spuwen en het zuur te verspreiden dat de samenleving ondermijnt. Want in 'naam van de democratie' blijven ze onaantastbaar. Zo bijvoorbeeld stemde in Duitsland de regering van Angela Merkel in april 2013 tegen een verbod op de NPD. Maar vandaag heeft die neo-naziparti een bureel in het parlement in Berlijn. Datzelfde gebouw werd in 1933 door de nazi's in brand gestoken. De vrije meningsuiting heeft grenzen, zeker wanneer die de de democratie bedreigt. Maar voor onze ogen zagen extreem rechtse groepen met het geld van de belastingbetaler de tak af waarop we zelf zitten.
Hamartia en manipulatie van de media
Wat verklaart de algemene apathie, het stilzwijgen en de berusting? De eerste oorzaak is de ondermaatse kennis van het verleden. In het geschiedenisonderwijs staat de kennis van data, namen en feiten centraal en niet het inzicht in de achterliggende stromingen en onderhuidse evoluties. Verder speelt het onvermogen en - wat veel erger is - zelfs de weigering om lessen te trekken uit de geschiedenis. De grootste 'ziekte' van onze tijd is wat de Griekse wijsgeer Aristoteles 2.300 jaar geleden de hamartia noemde, of de manifeste onwil om bij te leren. Vol van zichzelf leven veel bewindvoerders in de waan dat zijzelf de waarheid in pacht hebben en van niemand nog iets te leren hebben. Bovendien leeft een diepgeworteld maatschappelijk onvermogen om veranderingen door te voeren. "Mensen en organisaties weten het, willen het, maar doen het niet", schreef de auteur Willem Elsschot. En last but not least krijgen we door de manipulatie van de media die harde werkelijkheid nauwelijks te zien. Onderzoeksjournalistiek krijgt almaar minder aandacht en ook de zogenaamde kwaliteitskranten dansen naar de pijpen van de commerciële groepen die ze besturen. Tussen de lijnen klinkt altijd weer hetzelfde refrein: wij moeten investeren, meer produceren en nog meer consumeren. De banken en het geld eisen alle aandacht op. Verdoofd door de onlesbare honger naar almaar meer materieel bezit - het 'brood en spelen' van onze tijd - hebben de meesten nauwelijks aandacht voor waar het wezenlijk over gaat. "Ja, wir haben das gewusst." Maar neen, er verandert niets. Een wetmatigheid in de geschiedenis leert ons dat wanneer een politiek systeem weigert om de echte uitdagingen aan te gaan, dat gedoemd is om ten onder te gaan.
15 november 2014
Contact
Koenraad De Wolf
Kauwstraat 58A
9550 Herzele
België
(00 32) (0) 498 08 81 61
(00 32) (0) 490 44 65 05
E-mail : Koenraad.de.wolf1@telenet.be
Website : www.koenraaddewolf.be